Zgryz otwarty – czym się charakteryzuje i jak leczyć?

Zgryz otwarty jest jedną z najczęstszych wad zgryzu występujących u pacjentów. Charakteryzuje się brakiem kontaktu między zębami górnymi a dolnymi podczas zamknięcia szczęk. Leczenie tej wady wymaga specjalistycznej interwencji ortodontycznej.

Czym jest zgryz otwarty i jak go rozpoznać?

Zgryz otwarty to wada ortodontyczna, która cechuje się brakiem kontaktu między zębami górnymi a dolnymi przy zamkniętych ustach. Podczas zamykania szczęk powstaje charakterystyczna szpara między zębami, nazywana szparą niedogryzową. Najczęściej zgryz otwarty występuje w odcinku przednim, obejmując zęby sieczne, choć może dotyczyć również zębów bocznych. Diagnostyka tej wady opiera się na badaniu klinicznym oraz analizie zdjęć rentgenowskich. Prawidłowy zgryz powinien umożliwiać pełny kontakt między przeciwstawnymi łukami zębowymi.

Wyróżniamy trzy rodzaje zgryzu otwartego:

• zgryz otwarty całkowity;
• zgryz otwarty boczny (częściowy);
• zgryz otwarty przedni (częściowy).

Rozpoznanie zgryzu otwartego nie jest trudne nawet dla osoby bez specjalistycznej wiedzy. Widoczna szpara pomiędzy zębami górnymi i dolnymi podczas zaciśnięcia szczęk stanowi główny objaw. Pacjenci ze zgryzem otwartym często mają trudności z odgryzaniem pokarmów, gdyż przednie zęby nie spotykają się ze sobą. Wada ta wpływa również na estetykę uśmiechu, zmieniając rysy twarzy. Osoby z tym problemem mogą mieć również zaburzenia wymowy, szczególnie przy wymawianiu głosek wymagających zbliżenia zębów.

Przyczyny powstawania zgryzu otwartego

Przyczyn zgryzu otwartego jest wiele, a najczęściej są to czynniki genetyczne oraz nawykowe. Predyspozycje dziedziczne mogą wpływać na nieprawidłowy rozwój szczęki i żuchwy, co prowadzi do problemów z prawidłowym ustawieniem zębów.  Również wrodzone wady rozwojowe w obrębie jamy ustnej mogą być przyczyną tej nieprawidłowości. Zaburzenia hormonalne w okresie wzrostu także mogą wpływać na rozwój wad zgryzu.

Nawyki wpływające na rozwój zgryzu otwartego

Jedną z głównych przyczyn zgryzu otwartego są jednak długotrwałe nawyki, które zaburzają prawidłowy rozwój szczęk. Ssanie kciuka, długotrwałe ssanie smoczka czy picie z butelki po trzecim roku życia to czynniki ryzyka. Stałe oddychanie przez usta, zamiast przez nos, również może prowadzić do rozwoju zgryzu otwartego. Zaburzenia funkcji języka, nieprawidłowe ułożenie języka podczas połykania i mowy także przyczyniają się do powstawania tej wady. U osób dorosłych przyczyną może być także utrata zębów bocznych bez ich uzupełnienia, co prowadzi do zmian w obrębie całego układu stomatognatycznego.

Konsekwencje nieleczonego zgryzu otwartego

Nieleczony zgryz otwarty może prowadzić do licznych problemów zdrowotnych i funkcjonalnych:

• zaburzenia artykulacji dźwięków są częstym następstwem tej wady, co może utrudniać komunikację i wpływać na relacje społeczne;
• występują również problemy z rozdrabnianiem pokarmów, co może prowadzić do zaburzeń trawiennych;
• pacjenci z nieleczonym zgryzem otwartym często cierpią na zaburzenia stawów skroniowo-żuchwowych, co przejawia się bólem podczas żucia, trzaskami w stawie czy ograniczeniem ruchomości żuchwy;
• nieleczona wada może również prowadzić do nieprawidłowego ścierania zębów.

Zgryz otwarty może prowadzić do problemów estetycznych, wpływających na samoocenę pacjenta. Zmienione rysy twarzy, widoczna szpara między zębami podczas uśmiechu mogą powodować kompleksy i problemy psychologiczne. W zaawansowanych przypadkach dochodzi do przeciążenia pozostałych zębów mających kontakt, co prowadzi do ich szybszego zużycia i zwiększonego ryzyka chorób przyzębia. Nieleczona wada może również pogłębiać się z wiekiem, prowadząc do coraz większych zaburzeń funkcjonalnych.

Metody leczenia zgryzu otwartego u dzieci

Leczenie zgryzu otwartego u dzieci powinno rozpocząć się możliwie wcześnie, najlepiej w okresie uzębienia mlecznego lub mieszanego. Wczesna interwencja ortodontyczna daje najlepsze efekty, wykorzystując naturalne procesy wzrostowe:

• pierwszym krokiem jest eliminacja szkodliwych nawyków, takich jak ssanie kciuka czy smoczka. Specjalne aparaty w typie retainerów mogą pomóc dziecku w zaprzestaniu nawyku;
• kolejnym etapem jest zastosowanie aparatów ortodontycznych dostosowanych do wieku dziecka i stopnia nasilenia wady.

W leczeniu zgryzu otwartego u dzieci stosuje się różne rodzaje aparatów ruchomych i stałych. Aparaty funkcyjne mogą być używane do korekty nieprawidłowego położenia języka i przywrócenia prawidłowego toru oddychania. Trening mięśniowy, nazywany również terapią miofunkcjonalną, stanowi ważny element leczenia, pomagając w przywróceniu prawidłowych funkcji języka i warg. W zależności od stopnia zaawansowania wady, leczenie może trwać od kilku miesięcy do kilku lat. Kluczowa jest dobra współpraca pacjenta i jego rodziców z lekarzem ortodontą.

Leczenie zgryzu otwartego u dorosłych

Leczenie zgryzu otwartego u osób dorosłych jest bardziej złożone niż u dzieci, ponieważ zakończony został już proces wzrostu i rozwoju kości szczęk. W przypadku dorosłych pacjentów często konieczne jest leczenie interdyscyplinarne, łączące różne metody terapeutyczne. Podstawowym narzędziem pozostają aparaty ortodontyczne stałe, które pozwalają na korektę położenia zębów. W niektórych przypadkach stosuje się również zakotwienie szkieletowe w postaci miniimplantów, które zwiększają efektywność leczenia ortodontycznego.

Leczenie zgryzu otwartego u dorosłych wymaga zwykle dłuższego czasu i większej cierpliwości. W przypadkach, gdy wada ma podłoże szkieletowe, samo leczenie ortodontyczne może nie wystarczyć. Wtedy rozważane są metody chirurgiczne, tzw. operacja ortognatyczna, która pozwala na skorygowanie położenia szczęki i żuchwy. Decyzja o podjęciu leczenia chirurgicznego powinna być poprzedzona dokładną analizą przypadku i konsultacjami z zespołem specjalistów. Po zakończonym leczeniu konieczne jest noszenie retencji, aby zapobiec nawrotowi wady.

Zapobieganie problemom zgryzu otwartego

Zapobieganie problemom zgryzu otwartego powinno rozpoczynać się już w okresie niemowlęcym poprzez promocję karmienia piersią, które sprzyja prawidłowemu rozwojowi aparatu żucia. Ważne jest również wczesne wykrywanie i eliminacja szkodliwych nawyków, takich jak ssanie smoczka, kciuka czy przedłużone korzystanie z butelki ze smoczkiem. Rodzice powinni być edukowani na temat prawidłowego rozwoju zgryzu dziecka oraz czynników ryzyka wad zgryzu. Regularne wizyty kontrolne u stomatologa pozwalają na wczesne wykrycie nieprawidłowości.

Istotną rolę w zapobieganiu problemom zgryzu otwartego odgrywa również prawidłowe oddychanie przez nos. Dzieci z przewlekłymi problemami górnych dróg oddechowych, takimi jak przerost migdałków czy alergie, powinny być konsultowane przez laryngologa. Wczesna interwencja w przypadku zaburzeń oddychania może zapobiec rozwojowi wady zgryzu. Ważne jest również monitorowanie rozwoju mowy dziecka, gdyż nieprawidłowa artykulacja może być zarówno przyczyną, jak i skutkiem zgryzu otwartego. Trening prawidłowej pozycji spoczynkowej języka może zapobiegać powstawaniu wad zgryzu.