Aparat na podniebienie to dodatkowy element aparatu ortodontycznego, który jest zakładany w niektórych przypadkach w trakcie leczenia wad zgryzu. W jakich sytuacjach stosuje się aparaty podniebienne i jak wpływają one na przebieg leczenia ortodontycznego?
Jak działa aparat na podniebienie i jak przebiega leczenie?
Działanie aparatu na podniebienie opiera się na stopniowym rozszerzaniu szwu podniebiennego. Szew ten to naturalne połączenie między dwiema połówkami szczęki, które u dzieci i młodzieży jest jeszcze elastyczne. Poprzez regularne aktywowanie śruby aparatu, wywiera się nacisk na szew, powodując jego rozejście się i tworzenie nowej tkanki kostnej.
Leczenie aparatem na podniebienie rozpoczyna się od wizyty u ortodonty, podczas której zostaje pobrany wycisk szczęki. Na jego podstawie technik dentystyczny wykonuje indywidualnie dopasowany aparat. Następnie ortodonta zakłada aparat, mocując go do zębów trzonowych za pomocą specjalnych pierścieni lub cementu.
Rodzaje aparatów podniebiennych
Aparaty podniebienne mocowane są do zębów trzonowych w górnym łuku zębowym za pomocą specjalnych pierścieni. Przebiegają w poprzek podniebienia, łącząc prawą i lewą stronę. Wyróżnia się kilka rodzajów aparatów na podniebienie, które różnią się budową i przeznaczeniem:
- aparat Hyrax – składa się z centralnej śruby rozszerzającej, która po aktywacji powoduje poszerzanie szczęki. Stosowany jest głównie u pacjentów z wąską górną szczęką i zgryzem krzyżowym;
- łuk podniebienny (TPA) – prosty drucik łączący zęby trzonowe, którego zadaniem jest utrzymanie szerokości łuku zębowego i zapobieganie przesuwaniu się zębów. Nie ma on działania czynnego;
- aparat Quad Helix – zbudowany z czterech pętli w kształcie litery U, które po aktywacji wywierają delikatną siłę rozszerzającą na zęby trzonowe i przedtrzonowe. Stosowany przy lekkim zwężeniu szczęki.
Wskazania do stosowania aparatów podniebiennych
Decyzję o zastosowaniu aparatu na podniebienie podejmuje lekarz ortodonta na podstawie dokładnej diagnostyki wady zgryzu. Najczęstsze wskazania obejmują:
- zwężenie szczęki – aparat podniebienny pozwala na jej poszerzenie, co umożliwia prawidłowe ustawienie zębów w łuku;
- zgryz krzyżowy – wada polegająca na odwrotnym zachodzeniu na siebie górnych i dolnych zębów bocznych. Aparat Hyrax lub Quad Helix koryguje położenie szczęki, likwidując zgryz krzyżowy;
- stłoczenia zębów – poszerzenie szczęki za pomocą aparatu podniebiennego daje więcej miejsca na wyrównanie stłoczeń, bez konieczności usuwania zębów;
- przygotowanie do leczenia operacyjnego – w niektórych przypadkach wad szkieletowych konieczne jest chirurgiczne przecięcie szwu podniebiennego. Wcześniejsze rozszerzenie szczęki aparatem ułatwia zabieg.
Aktywacja i regulacja aparatu podniebiennego
Aparat na podniebienie wymaga regularnej aktywacji, czyli rozkręcania śruby lub doginania pętli przez lekarza ortodontę. Zwykle odbywa się to w odstępie 2–4 tygodni, w zależności od rodzaju wady i pożądanego efektu leczenia. Pacjent odczuwa wówczas delikatny nacisk na zęby trzonowe i podniebienie.
W przypadku aparatu Hyrax możliwa jest także aktywacja przez samego pacjenta w domu, zgodnie z instrukcjami ortodonty. Służy do tego specjalny kluczyk, którym rozkręca się śrubę o określoną liczbę obrotów dziennie. Taki sposób postępowania pozwala na stopniowe i kontrolowane poszerzanie szczęki.
Efekty leczenia aparatem na podniebienie i dalsze postępowanie
Prawidłowo przeprowadzone leczenie aparatem na podniebienie przynosi widoczne efekty w postaci poszerzenia górnego łuku zębowego. Prowadzi to do poprawy zgryzu, eliminacji stłoczeń zębowych i często do poprawy profilu twarzy. U wielu pacjentów obserwuje się również poprawę oddychania i zmniejszenie problemów z zatokami.
Po zakończeniu aktywnej fazy leczenia aparat zwykle pozostaje w jamie ustnej przez kilka miesięcy w celu stabilizacji osiągniętych efektów. W tym czasie tworzy się nowa tkanka kostna w miejscu rozszerzonego szwu podniebiennego. Po zdjęciu aparatu ortodonta może zalecić noszenie retainera, aby zapobiec nawrotowi wady.
Możliwe niedogodności związane z aparatem podniebiennym
Noszenie aparatu na podniebienie wiąże się z pewnymi niedogodnościami, szczególnie w początkowym okresie. Najczęstsze problemy zgłaszane przez pacjentów to:
- utrudnione jedzenie i połykanie – aparat zmniejsza przestrzeń w jamie ustnej i wymaga zmiany nawyków żucia. Zaleca się spożywanie miękkich pokarmów i dokładne rozdrabnianie kęsów;
- zaburzenia wymowy – obecność drutu na podniebieniu może powodować seplenienie i trudności z wymawianiem niektórych głosek. Mowa wraca do normy po kilku dniach, gdy język przyzwyczai się do aparatu;
- podrażnienia błony śluzowej – elementy aparatu mogą ocierać podniebienie, powodując otarcia i owrzodzenia. Można temu zapobiec, pokrywając drażniące miejsca woskiem ortodontycznym;
- utrudniona higiena – aparat na podniebienie stwarza dodatkowe przestrzenie, w których gromadzą się resztki pokarmów. Niezbędne jest dokładne szczotkowanie zębów i samego aparatu oraz używanie specjalnych szczoteczek międzyzębowych.
Higiena jamy ustnej podczas noszenia aparatu na podniebienie
Utrzymanie prawidłowej higieny jamy ustnej jest kluczowe podczas leczenia aparatem na podniebienie. Konstrukcja aparatu może utrudniać czyszczenie zębów i podniebienia, dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na dokładne szczotkowanie. Zaleca się stosowanie szczoteczki ortodontycznej o miękkim włosiu oraz szczoteczek jednopęczkowych do czyszczenia trudno dostępnych miejsc.
Oprócz regularnego szczotkowania ważne jest stosowanie nici dentystycznych lub irygatorów wodnych do usuwania resztek pokarmowych spod aparatu. Płukanki antybakteryjne mogą pomóc w redukcji płytki nazębnej i zapobieganiu stanom zapalnym dziąseł. Ortodonta może również zalecić stosowanie specjalnych past do zębów wzmacniających szkliwo.
Dieta i nawyki żywieniowe podczas leczenia
Podczas noszenia aparatu na podniebienie należy zwrócić uwagę na dietę. Zaleca się unikanie pokarmów twardych, lepkich i słodkich, które mogą uszkodzić aparat lub zwiększyć ryzyko próchnicy. Warto spożywać więcej miękkich potraw, takich jak zupy, koktajle czy gotowane warzywa.
Ważne jest również ograniczenie spożycia napojów gazowanych i soków owocowych, które mogą przyczyniać się do demineralizacji szkliwa. Zamiast tego zaleca się picie wody, która pomaga w naturalnym oczyszczaniu jamy ustnej. Po każdym posiłku warto przepłukać usta wodą, aby usunąć resztki pokarmów spod aparatu.
Ile kosztuje aparat na podniebienie?
Koszt aparatu na podniebienie może się znacznie różnić w zależności od rodzaju urządzenia i gabinetu ortodontycznego. Ceny wahają się zazwyczaj od 1000 do 3000 złotych. Najprostsze aparaty wyjmowane jednoszczękowe takie jak płytka Schwarza kosztują około 1000 złotych. Bardziej zaawansowane aparaty stałe na podniebieniu, jak ekspander Hyrax, mogą kosztować nawet 3000 złotych. Warto pamiętać, że do ceny samego aparatu należy doliczyć koszty konsultacji, diagnostyki i wizyt kontrolnych. Pełna diagnostyka ortodontyczna, obejmująca zdjęcia RTG, skany i plan leczenia, to wydatek rzędu 500–650 złotych. Ostateczna cena leczenia zależy od indywidualnego przypadku i planu terapii ustalonego przez ortodontę.
