Diastema – czym jest i jak ją zlikwidować?

Diastema to widoczna szczelina lub przestrzeń pomiędzy zębami, najczęściej występująca w górnym łuku zębowym między siekaczami. Może być wynikiem czynników genetycznych, nieprawidłowych nawyków lub problemów anatomicznych. Poznanie przyczyn powstania i dostępnych metod leczenia pomaga w wyborze najlepszego sposobu likwidacji tej przypadłości.

Czym jest diastema?

Diastema określa przestrzeń lub szczelinę występującą pomiędzy co najmniej dwoma zębami. Najczęściej obserwuje się ją między górnymi siekaczami przyśrodkowymi, co szczególnie wpływa na estetykę uśmiechu. U dzieci diastema często pojawia się naturalnie podczas wymiany uzębienia mlecznego na stałe, jednak zwykle znika po wyrznięciu się zębów stałych. Problem estetyczny pojawia się, gdy szczelina utrzymuje się w uzębieniu stałym lub przekracza 2 mm – wówczas klasyfikowana jest jako wada zgryzu wymagająca leczenia ortodontycznego.

Występowanie diastemy nie ogranicza się wyłącznie do przednich zębów, chociaż tam jest najbardziej widoczna. Szczeliny mogą pojawić się między dowolnymi zębami w łuku, a na plan leczenia wpływa ich rozmiar i lokalizacja. W przypadkach znacznej diastemy mogą występować problemy z wymową lub zwiększone ryzyko chorób przyzębia, co wskazuje na konieczność interwencji stomatologicznej.

Rodzaje diastemy i ich charakterystyka

W praktyce stomatologicznej wyróżnia się trzy główne typy diastemy, które różnią się układem zębów i kierunkiem odchylenia:

• diastema zbieżna charakteryzuje się dolnymi brzegami zębów skierowanymi ku sobie, przy równoczesnym oddaleniu korzeni – leczenie tej formy najczęściej wymaga zastosowania stałych aparatów ortodontycznych;
• w przypadku diastemy równoległej zęby są odseparowane równolegle do siebie, a strategia leczenia zależy od szerokości szczeliny oraz wieku pacjenta;
• diastema rozbieżna, gdzie korzenie zębów są zbliżone, a brzegi sieczne oddalone, wymaga zwykle użycia zdejmowanego aparatu ortodontycznego. 

Ze względu na przyczynę powstania wyróżnia się również diastemę prawdziwą (związaną z przerostem wędzidełka wargi górnej), diastemę rzekomą (spowodowaną brakiem bocznych siekaczy) oraz diastemę fizjologiczną, pojawiającą się u dzieci przed wyrznięciem zębów bocznych. Prawidłowa identyfikacja typu diastemy stanowi podstawę skutecznego planu leczenia.

Przyczyny powstawania diastemy u pacjentów

Etiologia diastemy jest zróżnicowana i obejmuje zarówno czynniki genetyczne, jak i nabyte. Jednak to właśnie predyspozycje genetyczne odgrywają kluczową rolę – jeśli jedno lub oboje rodziców mają szczeliny między zębami, prawdopodobieństwo wystąpienia tej cechy u dzieci znacząco wzrasta. Czynniki genetyczne wpływają też na proporcje między wielkością zębów a rozmiarem szczęki, co może skutkować powstawaniem przestrzeni międzyzębowych.

Pakistańscy naukowcy z Katedry Ortodoncji Instytutu Stomatologii Nishtar w Multan, którzy obrali diastemę za przedmiot swoich badań, stwierdzili, że najczęstszą przyczynę diastemy w górnym łuku stanowią anomalie zębowe (68,6% przypadków). Badania wykazują, że rozbieżności między rozmiarem zębów a łukiem zębowym (51,3%), nieprawidłowe wzorce okluzji (32,7%) oraz brakujące zęby (15,9%) są kolejnymi najczęstszymi anomaliami prowadzącymi do powstania diastemy. Inne czynniki obejmują nieprawidłową budowę łuku szczękowego (18%), przeszkody fizyczne (11%), zaburzenia równowagi mięśniowej (1,8%) i szkodliwe nawyki (0,6%).

Diagnostyka diastemy i planowanie leczenia

Prawidłowa diagnostyka diastemy wymaga kompleksowej oceny stomatologicznej. Proces rozpoczyna się od dokładnego badania klinicznego, obejmującego analizę wewnątrzustną oraz ocenę rozmiaru i lokalizacji szczeliny. Jeśli diastema przekracza 2 mm lub pojawia się nagle, może prowadzić do chorób przyzębia i problemów z wymową, co wymaga pilnej interwencji. Dla pełnej diagnostyki niezbędne jest wykonanie zdjęć pantomograficznych oraz zgryzowych górnego łuku zębowego.

Planowanie leczenia uwzględnia przede wszystkim przyczynę diastemy, jej typ, wiek pacjenta oraz oczekiwania estetyczne. Kompleksowe podejście często wymaga współpracy między specjalistami ortodoncji, stomatologii zachowawczej i periodontologii. Istotnym elementem diagnostyki jest ocena wędzidełka wargi górnej oraz wykluczenie czarnego trójkąta (braku brodawki dziąsłowej), który może pojawić się po bezpośrednim zamknięciu diastemy. Plan leczenia musi uwzględniać nie tylko zamknięcie szczeliny, ale również uzyskanie odpowiedniego konturu dziąsła dla optymalnego efektu estetycznego.

Ortodontyczne metody zamykania diastemy

Leczenie ortodontyczne stanowi najbardziej efektywną metodę zamykania diastemy, szczególnie w przypadkach wymagających korekty pozycji wielu zębów. Aparaty stałe lub zdejmowane umożliwiają precyzyjne zamknięcie szczeliny i jednoczesną korektę innych problemów zgryzu. Należy jednak pamiętać, że efekty leczenia ortodontycznego widoczne są dopiero po kilku miesiącach regularnego noszenia aparatu.

Dla pacjentów, którzy nie preferują tradycyjnych aparatów metalowych, dostępne są dyskretne alternatywy, takie jak Invisalign (przezroczyste nakładki) lub aparaty lingwalne mocowane od strony językowej zębów. Te rozwiązania pozwalają na efektywne leczenie przy minimalnym wpływie na estetykę podczas terapii. Czas trwania oraz częstotliwość wizyt kontrolnych zależą od wielkości diastemy i wieku pacjenta.

Protetyczne i estetyczne rozwiązania w leczeniu diastemy

Skuteczną metodę korekty diastemy w obrębie zębów przednich stanowią licówki. Są to bardzo cienkie płytki nakładane na przednią powierzchnię zębów po wcześniejszym ich oszlifowaniu. Licówki porcelanowe charakteryzują się wysoką trwałością i naturalnym wyglądem. Ta metoda jest idealna dla osób z mniejszymi zębami, jednak może być z powodzeniem stosowana również przy innych rozmiarach zębów. W przeciwieństwie do metod ortodontycznych licówki zapewniają natychmiastowe i długotrwałe efekty.

Bonding kompozytowy to technika wykorzystująca materiał kompozytowy o konsystencji zbliżonej do gliny do zamknięcia szczeliny między zębami. Materiał ten umożliwia pewien stopień dostosowania, jednak możliwości dopasowania kolorystycznego są ograniczone do określonej liczby odcieni. W rezultacie bonding może nie zapewniać tak naturalnego wykończenia jak inne metody. Niemniej jednak pozostaje to opcja warta rozważenia, oferująca natychmiastowe rezultaty.

Wskazania i przeciwwskazania do leczenia diastemy

Decyzja o leczeniu diastemy zależy od wielu czynników klinicznych i indywidualnych preferencji pacjenta. Wskazaniami do interwencji są: 

• diastema przekraczająca 2 mm (klasyfikowana jako wada zgryzu);
• problemy z wymową;
• zwiększone ryzyko chorób przyzębia oraz względy estetyczne istotne dla pacjenta. 

W przypadku mniejszych szczelin decyzja o leczeniu pozostaje w gestii pacjenta i zależy od subiektywnego postrzegania własnego uśmiechu.

Przeciwwskazania obejmują tymczasową diastemę fizjologiczną u dzieci, która zazwyczaj samoistnie znika po wyrznięciu się stałych kłów. Leczenie może być również niezalecane w przypadku niektórych chorób ogólnoustrojowych, poważnych chorób przyzębia bez możliwości kontroli czy braku zaangażowania pacjenta w utrzymanie higieny jamy ustnej. W niektórych kulturach diastema jest postrzegana jako atrakcyjna cecha, więc przed rozpoczęciem leczenia pod uwagę zawsze powinny być brane aspekty kulturowe i osobiste preferencje pacjenta.